اگر از ما بپرسند نماد عظمت و شکوه ایران باستان را در یک کلام معرفی کنیم اولین چیزی که به ذهن ما می‌رسد، تخت جمشید است. تخت جمشید از بقایای قدیمی‌ترین اسناد تاریخ تمدن دنیا به شمار می‌آید و با توجه به این موضوع باستان شناسان برجسته‌ای از سراسر دنیا به ایران آمده و این اثر عظیم باستانی را مورد بررسی و کنکاش قرار می‌دهند. از جمله جاهای دیدنی شیراز که بدون شک هر شخصی که به این شهر پا می‌گذارد سری به آن می‌زند تخت جمشید است. این اثر تاریخی که بیش از ۲۵۰۰ سال است که در ایران بنا شده است نمایانگر شکوه پادشاهان باستانی است.
شهر زیبای شیراز سراسر شگفتی و هنرمندی از گذشته تا کنون است. از کاخ صد ستون گرفته تا ارگ کریم خان زند همگی نشانی از قدمت و فرهنگ اصیل مردمان این مرز و بوم دارد. از جمله واجباتی که می‌توانیم در سفر به شیراز بازدید آن را به شما پیشنهاد کنیم، سر زدن به تخت جمشید است؛ زیرا بازدید از تخت جمشید صلابت و شکوه ۲۵۰۰ ساله ایرانی آن را به خوبی فریاد می‌زند. در این مطلب سعی داشتیم تا نگاهی هرچند مختصر به تخت جمشید داشته باشیم.
معرفی تخت جمشید
نماد تمدن فارسی ایران زمین در تمام دنیا یادآور تنها یک کلمه بوده و آن هم تخت جمشید است. تخت جمشید در نزدیکی‌های مرودشت شیراز واقع شده و با شکوه هرچه تمام‌تر معمارگری جذاب ایرانیان را به نمایش می‌گذارد. این اثر که از دوره هخامنشیان بر جای مانده در تمام دنیا با نام پرسپولیس شناخته می‌شود که از زبان یونانی برگرفته شده است. پادشاهانی که در دوره هخامنشی زندگی می‌کردند کاخ‌های سنگی متفاوتی را در دل کوه و در اطراف شیراز بنا نهاده تا نوادگان و آیندگان آنها به آسانی بتوانند با جلال و عظمتی که داشتند، آشنا شوند. سرستون‌ها، کتیبه‌ها، ستون‌ها و دروازه‌هایی که در محوطه تخت جمشید هستند از جمله معروف‌ترین آثار تمدن ایرانی هستند. همانطور که پیش‌تر هم اشاره داشتیم بنای تخت جمشید حدود ۲۵ قرن قبل در دامنه کوه‌های رحمت و به وسیله داریوش هخامنشی ساخته شد.
در ساخت این سازه عظیم، هنرمندان و معماران بسیاری شرکت داشته و زنان و مردان برای ایجاد این بنا تلاش کرده‌اند. شاید بتوانیم به مهم‌ترین موضوعی که در تمام تاریخ بر ارزش معنوی این بنا افزوده است اشاره داشته باشیم و آن هم شکل اخلاقی و رفتاری پادشاهان هخامنشی با کارگران بوده زیرا در آن عصر دستمزد و حقوق کارگران به نحو احسن داده می‌شد. براساس اسناد و گزارش‌هایی که از آن زمان بر جای مانده ساخته و بنای تخت جمشید در حدود ۱۲۰ سال طول کشید و تاکنون هم برخی از بقایای فرهنگ برجسته ما ایرانیان بر جای مانده است.
تخت جمشید کجاست؟
تخت جمشید در یکی از بهترین مناطق شیراز و در نزدیکی مرودشت واقع شده است. شاید این تصور را داشته باشید که این منطقه گرم و خشک است اما با توجه به موقعیت قرارگیری مرودشت می‌توانید شاهد یک آب و هوای کوهستانی و معتدل باشید. فاصله شیراز تا تخت جمشید تنها ۷۰ کیلومتر است و برای بازدید آن باید به سوی مرودشت بروید. از ساعت ۸ صبح تا ۵ و نیم بعد از ظهر شما می‌توانید به بازدید تخت جمشید رفته و فراموش نکنید که باید هزینه ورود به مجموعه را نیز بپردازید اما این مبلغ اصلاً زیاد نیست.
آدرس: استان فارس، مرودشت، ۱۱ کیلومتری شمال شرق مرودشت، مجموعه تاریخی باستانی تخت جمشید
مروری بر تاریخچه تخت جمشید
طبق اسناد تاریخی، زمان شروع ساخت تخت جمشید به ۵۱۸ سال قبل از میلاد مسیح بر می‌گردد. داریوش اول، سومین پادشاه عصر هخامنشی بود که به دستور او ساخت این بنای عظیم در کوه‌ها آغاز شد. مراحل ساخت مجسمه‌ها و عمارت‌ها بسیار زیاد طول کشید و طی زمامداری پادشاهان بعدی کم کم شکل گرفت. هرکدام از کاخ‌هایی که در محوطه تخت جمشید وجود دارند، متعلق به زمان یکی از پادشاهان بوده و سبب شده تا شکوه و زیبایی این محوطه و بنا روز افزون باشد. برای ساخت تخت جمشید از بهترین طراحان مهندسان استفاده کرده‌اند؛ زیرا در حال حاضر با وجود امکانات وسیعی که وجود دارد ساخت چنین سازه‌ای را کار ساده‌ای نمی‌دانند اما اگر بخواهیم در ارتباط با هدف داریوش صحبت کنیم باید بگوییم که هدف داریوش از ساخت این بنا قطعاً برجای ماندن نمادی از ایران باستان بوده است. ایران باستان حتی در گذشته‌های دور هم بسیار مترقی بوده به صورتی که حتی الان هم موجب شگفتی آفرینی تمامی جوامع دنیا شده است.
برای پی سازی و هموار کردن کوه‌ها تا چند سال کارگران به شدت مشغول کار بودند. از جمله اصلی‌ترین موادی که در ساخت بنای کاخ‌ها مورد استفاده قرار داشته سنگ است. این سنگ‌ها را تراش داده و پس از آن صیقل دادند که بتوانند به وسیله آنها چنین عظمتی را برپا کنند. قسمت‌های زیادی از تخت جمشید در عصر داریوش اول شکل گرفت که پس از او هم خشایارشاه و اردشیر اول در ساخت ادامه این بنا نقش مهمی داشتند. این کاخ‌های مجلل تا مدت‌های مدید مکان زندگی پادشاهان مختلفی از سلسله هخامنشی بودند.
بازسازی تخت جمشید
اما اینکه چرا کوه‌های مرودشت را برای ساخت تخت جمشید انتخاب کردند به موقعیت مکانی این کوه برمی‌گردد. موقعیت مکانی کوه‌های مرودشت بر اساس طلوع و غروب خورشید و جنگل‌های سرسبزی که در اطراف آن وجود دارد و البته مسیر مناسب آن در نظر گرفته شده و انتخابی بسیار هوشمندانه است. طی سال‌هایی که بر تخت جمشید گذشته متاسفانه آسیب‌های بسیاری به این بنا وارد شده است. در سال ۱۳۰۹ گروهی از باستان شناسان آمریکایی بازسازی‌هایی را روی تخت جمشید انجام دادند و در این عملیات خاکبرداری کتیبه خشایار شاه را کشف کرده و توانستند کاخ ملکه خشایارشاه را پیدا و شناسایی کنند.
پس از چند سال در سال ۱۳۱۴ گروهی از آلمانی‌ها آغاز به کار بازسازی قسمت‌هایی از ستون‌های کاخ‌ها و مقاوم سازی بنای کاخ آپادانا کردند. این بازسازی تا سال ۱۳۱۹ انجام شد که در پی این روند با کتیبه‌ها و آثار دیگری روبرو شدند. بخش اعظمی از آثار کشف شده در موزه تخت جمشید قرار گرفته و بخشی هم در موزه ملی ایران محافظت می‌شود. البته باید به این مبحث همه اشاره داشته باشیم که متاسفانه برخی از آثار هم از ایران خارج شدند و هم اکنون در کتابخانه‌ها و موزه‌های اروپا و آمریکا نگهداری می‌شوند.
نقوش و سنگ تراشی‌های تخت جمشید
سنگ نگاره‌های تخت جمشید را می‌توانیم از عجایب زنده تخت جمشید بدانیم این سنگ نگاره‌ها که با نقوش برجسته خودنمایی می‌کنند به قدری طبیعی بوده که چشم هر بیننده‌ای را می‌تواند به خود خیره کند. این سنگ نوشته‌ها و نقش برجسته‌ها را می‌توانید در قسمت‌های مختلفی از این بنا مشاهده کنید. بر اساس یافته‌هایی که در ارتباط با تخت جمشید وجود دارد، دانشمندان و پژوهشگران روی خوانش این کتیبه‌ها و رمزگشایی آنها بسیار تلاش کردند و برخی از این قسمت‌ها را توانسته‌اند به زبان کنونی در آورند.
در بیشتر آثار حفاری شده از سربی که آب شده به جهت حفظ این آثار استفاده کرده‌اند. طی حفاری‌ها برخی از وسایل کنده کاری و ابزار‌ها نیز یافت شده که می‌تواند نشان از شیوه مهندسی تخت جمشید باشد. از دیگر خصوصیات این مجسمه‌ها و تندیس‌ها رنگ‌هایی است که روی برخی از آنها یافت می‌شود. بهره‌گیری از سنگ‌های زیبا و رنگ‌های مختلف، تزیینات این بنا را بیش از پیش زیباتر کرده است. زیورآلاتی که روی این تندیس‌ها وجود دارند و البته موها و صورتشان که به وسیله طلا و سنگ‌های قیمتی انجام شده این روزها بیش از پیش جای خالی شان به چشم می‌خورد. به صورت دقیق زمان حجاری مشخص نیست و بر این اساس نمی‌توانیم بگوییم که حکاکی‌ها متعلق به چه دوره‌ای است. در بیشتر نقوش برجسته تخت جمشید و پادشاهان هخامنشی یا روی تخت‌ها هستند یا اینکه در حالت ایستاده قرار دارند.
نقوش حک شده روی دیوارهای کاخ آپادانا بیشتر از ۸۰۰ نقش بوده و به صورت بسیار هنرمندانه و خلاقانه‌ای شکل گرفتند. بیرون پلکان‌های جنوبی شما می‌توانید کمانداران پارسی را ببینید و در قسمت داخلی کاخ خدمتگزاران با لباس‌های خاص حجاری شده‌اند. در مجموع باید گفت در کاخ جمشید بیش از سه هزار نقش برجسته وجود دارد و همه آنها با اهداف و مفاهیم مشترکی شکل گرفتند.
شرح متون حجاری شده روی سنگ‌های تخت جمشید
همانطور که اشاره داشتیم دانشمندان فراوانی روی کشف و رمزگشایی متون نوشته شده روی تخت جمشید تلاش کردند و در ادامه برخی از این متون را که روی کتیبه‌های مختلف تخت جمشید حک شده‌اند را به زبان امروز فارسی برای شما بیان می‌کنیم.
-
سنگ نبشته‌های داریوش بزرگ (سومین پادشاه هخامنش)
داریوش شاه کبیر، شاه شاهان، شاه سرزمین‌ها، پسر ویشتاسب هخامنش، کسی که سازنده این کاخ است. اهورا مزدای بزرگ که کشور پارس زیبا، دارنده اسبان خوب، دارنده مردان خوب را به من ارزانی داشت به خواست اهورا مزدا و نیز من داریوش شاه از دیگری نمی ترسم، اهورا مزدا مرا یاری کند، با بغان خاندان شاهی و این کشور را اهورا مزدا از دشمن، از خشک‌سالی و از دروغ بپاید. به این کشور نه دشمن، نه خشک‌سالی، نه دروغ، بیایید این را من چون بخشایشی از اهورا مزدا با بغان خاندان شاهی درخواست می‌کنم. باشد که این نیکی را اهورامزدا با بغان خاندان شاهی به من بدهد. من داریوش شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه کشورهای بسیار، پسر ویشتاسب هخامنشی هستم.
داریوش شاه گوید: به خواست اهورامزدا این‌ها هستند کشورهایی که من افزون بر مردم پارسی، از آنِ خود کردم، که از من ترسیدند و به من باژ دادند: ایلام، ماد، بابل، ارابایه، آشور، مسر، ارمنیه، کبدوکیه، سارد، ایونی‌هایی خشکی و (آنها) که کنار دریا هستند، و کشورهایی که آن سوی دریا هستند، اسَگرتیا، پارت، زرنگ، هرات، بلخ، سغد، خوارزم، ثتگوش، رخج، سند، گندار، سَکَ، مَکَ. داریوش شاه گوید: اگر این‌گونه بیندیشی «از دیگری نترسم» این مردم پارس را بپای؛ اگر مردم پارس پاییده شوند، از این پس شادی پیوسته به دست اهورا بر این خاندان فرو خواهد رسید. داریوش شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه کشورها، پسر ویشتاسپ هخامنشی.
داریوش شاه گوید: این است شهریاری که من دارم، از سکاهای آن سوی سغد، از آنجا تا کوش، از هند، از آن جا تا سارد، که آن را اهورامزدا، بزرگ‌ترین بغان بر من ارزانی داشت. اهورامزدا مرا و خاندان مرا بپاید.
متن کتیبه‌های خشایارشاه
خدای بزرگ اهورامزدا است، که این زمین را آفرید، که آن آسمان را آفرید، که آدم را آفرید، که شادی را برای آدم آفرید، که خشایارشا را شاه کرد، یک شاه از بسیاری. یک فرماندار از بسیاری. من خشایار شاه، شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه سرزمین‌های دارنده همه گونه مردم، شاه در این زمین بزرگِ دور و دراز. پسر داریوش شاه هخامنشی. به خواست اهورامزدا این دالانِ همه کشورها را من ساختم. بسیار (ساختمان) خوب دیگر در این (شهر) پارس ساخته شد، که من ساختم و پدر من ساخت. هر بنایی که زیبا دیده می‌شود، آن همه را بخواست اهورامزدا ساختیم. اهورامزدا مرا و شهریاری مرا بپاید و آنچه را که به دست من ساخته شده و آنچه را که به دست پدر من ساخته شده، آن را اهورامزدا بپاید.
داریوش را پسران دیگری بودند، ولی چنان‌که اهورامزدا را کام بود، داریوش، پدر من، پس از خود، مرا بزرگ‌ترین کرد. هنگامی که پدر من داریوش از تخت کنار رفت، به خواست اهورامزدا من بر جایگاه پدر شاه شدم. هنگامی که من شاه شدم، بسیار ساختمان‌های والا ساختم. آنچه را که به دست پدرم ساخته شده بود، من آن را پاییدم و ساختمان دیگری افزودم. آنچه را که من ساختم و آنچه که پدرم ساخت آن همه را به خواست اهورامزدا ساختیم. پدر من داریوش بود؛ پدر داریوش ویشتاسب نامی بود. پدر ویشتاسب آرشام نامی بود. هم ویشتاسب و هم آرشام هر دو در آن هنگام زنده بودند، اهورامزدا را چنین کام بود، داریوش، پدر من، او را در این زمین شاه کرد. زمانی که داریوش شاه شد، او بسیار ساختمان‌های والا ساخت.
سنگ نوشته اردشیر یکم
خدای بزرگ است اهورامزدا که آسمان را آفرید، که این زمین را آفرید، که مردم را آفرید، که شادی را از برای مردم آفرید، که اردشیر را شاه کرد. به خواست و تأیید اهورامزدا، این کاخ را که پدرم خشایارشاه بنایش را شروع کرده بود، تمام کردم. باشد که اهورامزدا، مرا و شهریاری مرا و آنچه که من کردم، جاودان دارد.