معرفی نمادهای تخت جمشید

در فرهنگ بومی شیراز نمادهای گوناگونی وجود دارد. نمادهای تخت جمشید هر کدام به صورت‌های مختلفی اهمیت خود را به رخ می‌کشند و خودنمایی می‌کنند. به گونه‌ای که شما اگر به ستون‌ها، سقف، کتیبه‌ها و حتی تخت این بنا توجه کنید، با شکل و شمایل‌های مختلف حیوانات و گل‌های متفاوتی روبرو می‌شوید که حتی در برخی از موارد از ترکیب حیوانات هم به عنوان نماد استفاده کرده‌اند. حقیقت ماجرا این است که هوش مهندسین و معماران دوره هخامنشی به شکلی بوده است با وجود حمله اسکندر مقدونی باز هم این بنا توانسته قدرت خود را به بهترین شکل ممکن به رخ بکشد و به همین دلیل، ما در ادامه شما را با نمادهای معروف و حائز اهمیت بنای تاریخی تخت جمشید بیشتر آشنا خواهیم کرد.

 

معرفی تخت جمشید 

تخت جمشید خود نماد تمدن پارسی و ایران باستان است و بدون هیچ اغراقی می‌توان گفت در کنار جاهای دیدنی دیگری مانند ارگ کریم خان زند، تخت جمشید هم حرف‌های زیادی برای گفتن دارد. معماری کاخ تخت جمشید نماد قدرت پادشاهان هخامنشی است به گونه‌ای که تخت جمشید را در سراسر جهان به نام پرسپولیس هم می‌شناسند.

 کتیبه‌ها، ستون‌ها، سرستون‌ها، کاخ‌ها و حتی دروازه‌ای که در حال حاضر باقی مانده است، هر کدام با نمادهای مختلفی معنای خاصی را برآورد می‎کنند. اهمیت تاریخی تخت جمشید به این جهت است که قدمتی دیرینه دارد و چیزی حدود بیست و پنج قرن پیش این بنا ساخته شده و معماری آن بسیار هنرمندانه و ماهرانه‌تر از آن چیزی است که می‌توانید تصور کنید؛ چرا که ساخت این بنا به ۲۵۰۰ سال پیش باز می‌گردد.

 زمانی که داریوش اول دستور ساخت آن را در نزدیکی کوه‌های مرودشت داد، تا روزهای پایانی حکومت هخامنشیان ساخت کاخ‌های تخت جمشید ادامه داشت. بیش‌ترین تزییناتی که شما مشاهده می‌کنید به دوره داریوش اول، اردشیر اول و خشایارشا مرتبط می‌شود و می‌توان گفت حتی انتخاب موقعیت مکانی تخت جمشید هم بسیار هوشمندانه بوده است؛ چون‌که کوه‌های اطراف مرودشت از نظر داریوش اول نسبت به طلوع و غروب خورشید قرار داشته است و همین امر خود موضوع بسیار مهمی به شمار می‌آمد. 

 

بررسی نمادهای تخت جمشید

متاسفانه با حمله اسکندر مقدونی به ایران کاخ عظیم تخت جمشید با غارت میراث فرهنگی شدیدی روبرو شد. به گونه‌ای که شما امروزه قسمت‌های اعظمی از تخت جمشید را نمی‌توانید مشاهده کنید. قبل از ویران شدن این بنا چشم انداز زیبایی را به سمت دره‌ها و جلگه‌های اطراف تخت جمشید به وجود آورده بود و شما می‌توانستید داخل تخت جمشید را همچون یک شهرک در نظر بگیرید که حقیقتاً نسبت به زمان خود بسیار مهندسی شده بوده است؛ چرا که هر قسمت کاخ کاربری خاص خود را داشته و همین کاربری در مراسم‌ها و جشن‌های مختلفی مورد توجه بوده است. یکی از برجسته‌ترین نکات معماری به سیستم لوله‌کشی مربوط می‌شود که مابین خیابان‌ها به صورت حفاری شده آب مسیر مشخص شده‌ای جهت هدایت آب باران و آب‌های جاری را داشته است. همین امر توانسته به هوش مهندسین ایران باستان اشاره واضحی داشته باشد. در این میان، اسم نمادهای تخت جمشید امروزه بسیار مورد توجه قرار گرفته است، به شکلی که هر کدام از نمادهای به کار رفته در معنای خاص خود بسیار منحصر به فرد است. به همین ترتیب، نمادهای تخت جمشید را در ادامه مورد بررسی بیشتر قرار خواهیم داد.

1. نماد گاو

یک از نمادهای رایج تخت جمشید، نماد گاو است که در دوره باستان، گاو به معنای ماه و در صورت فلکی به نام ثور هم نامیده می‌شود که البته گاو نماد دیگری می‌تواند باشد و به عنوان بهار، باروری و حاصل‌خیزی شناخته می‌شود، گاو به معنای پایداری یکی از نمادهای بسیار مهمی است که در ساخت کاخ‌های تخت جمشید و ستون‌های آن به صورت مکرر به کار رفته است. بهتر است بدانید از نظر هندوها گاو حیوانی مقدس است که به خاطر باروری قادر است برآورنده آرزوها هم باشد و از نظر یهودیان گاو نماد قدرت بوده است.

2. نماد شیر

شیر جزء نمادهای سنگی تخت جمشید است و می‌توان گفت به معنای خورشید و برآمدن از این نماد یاد می‌کنند. شیر گاو شکن برجسته‌ترین نمادی است که شما می‌توانید در تخت جمشید مشاهده کنید؛ چرا که در صورت‌های فلکی هم با نام اسد به معنای بارور کردن از آن یاد می‌کند؛ البته شیر به عنوان نماد تابستانی گرم هم می‌تواند بسیار معنای قابل قبولی را ارائه دهد. 

3. نماد گل نیلوفر آبی

گل نیلوفر آبی نمادی است که شما در کتیبه‌های گوناگون کشورهایی مانند یونان و مصر می‌توانید بشناسید که نماد گل به شکوفایی غنچه‌های آن مربوط می‌شود و به عنوان نماد شادی از آن یاد می‌کنند. در بین نمادهای تخت جمشید هم در پله‎های ورودی کاخ شما با نماد گل نیلوفر آبی رو‌برو می‌شوید که نماد شادی و صلح است؛ البته می‌توان لقب رشد در آب را به گل نیلوفر آبی اختصاص داد و این خود یکی از نمادهای بسیار مهم در معماری تخت جمشید به شمار می‌آید. 

4. نماد عقاب

از جمله نمادهای هخامنشی که به عنوان نماد پیروزی از آن یاد می‌شود، عقاب است؛ البته عقاب هم خود نشان پرچم ایران باستان در قدیم بوده است و از آن به عنوان نمادی از اهورامزدا هم یاد می‌کنند که در تخت جمشید نماد عقاب یک نوع نماد برجسته به شمار می‌آید و نمی‌توان آن را دست کم گرفت. 

5. نماد فروهر

یکی دیگر از نمادهای تخت جمشید نماد فروهر است که می‌توان گفت به معنای خورشید هم از آن یاد می‌کنند و حتی فروهر به عنوان نام اهورامزدا هم در ایران باستان شناخته می‌شود و اقتباسی از آشور و مصر به شمار می‌آید که در گروه برجسته‌ترین نمادهای تخت جمشید می‌توان این نماد را جستجو کرد. 

6. نماد سر و مهر

یکی از نماد مهم دیگر کاخ تخت جمشید، سر و مهر است که می‌توان گفت به عنوان صفات خوب خداوند و الهام گرفته از طبیعت هم شناخته می‌شود و به هر حال آیین مهر در ایران باستان جزء آیین‌های بسیار پرطرفدار بوده و در معماری تخت جمشید هم از این نماد استفاده شده است. 

7. نماد گلنار

نماد گلنار هم در خزانه تخت جمشید به عنوان یکی از نمادهای معروف شناخته می‌شود که این نماد را می‌توان با تصویری از شاه که گل درشتی در دست دارد، مشاهده کرد؛ البته تا مدت‌های زیادی از گلنار پارسی به عنوان نیلوفر آبی یاد می‌کردند اما با توجه به ساختاری که دارد، این نماد را به عنوان گلنار پارسی و صلح و دوستی امروزه می‌شناسند.

8. نماد نقش 21 قوم

یکی دیگر از نمادهای مهم نقش ۲۱ قوم است که شما در دیوارهای پلکان تخت جمشید می‌توانید مشاهده کنید. این نماد هدیه دادن به داریوش بزرگ را بیان می‌کند که معمولاً با لباس و فرهنگ متفاوتی می‌توانید اقوام مختلفی آن را مشاهده کنید. به قوم‌هایی مانند آشوری، ایلامی، بابلی، مصری، هندی، اعراب و لیبی‌ها 21 قوم  اشاره دارد. حتی در کاخ صد ستون هم شما نمادهای متفاوتی می‌توانید روبرو شوید.

9. نماد دیوارهای کنگره دار

دیوارهای کنگره‌دار هم یکی دیگر از نمادهای مهم تخت جمشید است که نماد استواری به شمار می‌آید و روی ستون‌های کاخ تخت جمشید شما می‌توانید این نماد را به صورت رایج مشاهده کنید.

10. نماد حیوانات به صورت ترکیبی 

حیوانات مختلفی مانند اسب، عقاب، شیر، بز و گاو جزء نمادهای تخت جمشید به شمار می‌آیند که هرکدام معنای متفاوتی دارند اما نماد شیر گاو شکن مهم‌ترین نمادی است که می‌توان در نظر گرفت که در برخی از اشیاء به دست آمده، حیوانات به صورت ترکیبی هم مشاهده می‌شوند و ترکیب چند حیوان نماد قدرت است، مانند ترکیب اسب و عقاب.

11. نماد صنوبر شادی و کاهگل

متأسفانه نماد صنوبر شادی و کاهگل که قبلاً وجود داشته از بین رفته است. این‌چنین نمادهایی نشانه احترام به ادیان است و کوروش کبیر به عنوان یکی از پادشاهان بزرگ جهان، امپراطور چند ملیتی بوده است و به آزاد کردن برده‌ها که از جمله حقوق بشر به شمار می‌آمد توجه زیادی نشان می‌داد و این‌گونه بود که تمدن حکومت خود را نشان داده است. در ساخت سقف کاخ‌های تخت جمشید از صنوبر شادی و کاهگل استفاده کرده  و همچنین کوروش به برابری حقوق زن و مرد همیشه توجه بسیار زیادی نشان می‌داد. 

12. نماد تخت پارسه

تخت پارسه هم یکی از نماد‌هایی است که به قدرت حکومت هخامنشیان اشاره داشته است و می‌توان گفت در معماری تخت جمشید به ارزش‌های اخلاقی، توجه به اقتصادی باور و روحیات معنوی بسیار مورد توجه بوده و به راحتی از نمادهایی مانند تخت پارسه می‌توان به این موارد کلیدی پی برد. اگر به کتیبه‌ها، کاخ‌های مرتفع و سیستم‌های زهکشی تخت جمشید توجه کنید، صد درصد اوج قدرت هخامنشیان را می‌توانید به راحتی متوجه شوید.

13. نماد پرسپولیس

نماد پرسپولیس هم در بین نمادهای تخت جمشید از آن یاد می‌شود و یکی از معروف‌ترین نمادها به شمار می‌آید که به صورت شیر دوسر که به آن گرگفین گفته می‌شود، می‌تواند نماد این حیوان را به راحتی در کاخ‌های تخت جمشید مشاهده کنید. شیردال یک حالت ترکیبی دارد که ترکیب اسب، عقاب و شیر را ایجاد کرده است. شیردال در اسطوره افسانه‌های اساطیری مصر، نگهبان خزانه و سرزمین بوده که در ساخت تخت جمشید هم از این نماد استفاده شده است. 

سخن پایانی

نمادهای تخت جمشید را مورد بررسی قرار داده‌ایم. قطعاً این‌چنین به اهمیت سبک معماری این بنای منحصر به فرد بیشتر پی می‌برید. در گذشته‌های دور با وجود علم و دانشی که نسبت به امروزه بسیار کم بوده است ولی تمدن پارسی ایران باستان، بسیار جلوتر از زمان خود بوده است.