کشور عزیزمان ایران نمادهای زیادی از جمله تخت جمشید، خلیج فارس و قله دماوند دارد. اما یکی از برجسته‌ترین نمادهای ایران و جاهای دیدنی و تاریخی مشهد که در تمام متون گردشگری درباره ایران به چشم می‌خورد، مقبره شاعران این سرزمین، بناهایی چون آرامگاه حافظ و سعدی در شیراز، خیام در نیشابور و فردوسی است. آرامگاه فردوسی در مشهد یکی از این مقبرهای دیدنی است، که در جهان شهرت دارد. این مقبره از نظر معماری و زیبایی شناسی چه از نظر تاریخی و چه از لحاظ ادبی بسیار حائز اهمیت است. در ادامه مقاله سفری به آرامگاه فردوسی در توس خراسان خواهیم داشت.
اگر به بازدید از مکان‌های تاریخی علاقه دارید علاوه بر آرامگاه فردوسی می‌توانید از خانه ملک و خانه داروغه نیز دیدن کنید.
آشنایی با آرامگاه فردوسی در مشهد
فردوسی شاعر نامدار ایران در سال 329 در خانواده‌ای دهقانی به دنیا آمد و در سی سالگی به سرایش شاهنامه پرداخت و در عرض سی سال بزرگترین منظومه حماسی ایران را سرود. آرامگاه فردوسی توس در 18 آذر 1354 با شماره ثبت 1176 در میان آثار ملی ایران به ثبت رسید. این بنا در طول تاریخ بارها ساخته و تخریب شد تا اینکه در آغاز قرن چهاردهم با آغاز ناسیونالیسم نوین ایرانی بنای فعلی بنا شد.
سازنده این بنا هوشنگ سیحون بر اساس طرحی از کریم طاهرزاده بهزاد با اندکی تغییرات در تزئینات و مقیاس ها است. حسین لرزاده معمار مجری طرح است و دو نفر به نام‌های تقی درودیان و حسین حجارباشی زنجانی کار ساخت این بنا را بر عهده داشتند. وسعت فعلی مقبره فردوسی توس شش هکتار است و شامل باغ قبرستان، مجسمه فردوسی، استخر، بنای تاریخی، موزه، کتابخانه، ساختمان‌های اداری و آرامگاه محمدرضا شجریان و مهدی اخوان الطلیحی است.
آرامگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی کجاست؟
آرامگاه فردوسی در شهر توس است. شهر توس در نزدیکی شهر مشهد قرار دارد و به همین خاطر دسترسی به آرامگاه فردوسی آسان است. مدت زمان رسيدن به آن 50 دقیقه است، آرامگاه در انتهای بلوار شاهنامه توس قرار دارد و همه روزه از ساعت 8 صبح تا 17 برای بازدید عموم باز است. برای ورود به مقبره باید بلیط تهیه کنید البته بلیط بچه‌ها نیم بها است.
تاریخچه و زندگی‌نامه فردوسی
آرامگاه فردوسی در شهر توس است و همواره تاریخ و ادوار مختلفی را به خود دیده است. در زمان فردوسی، پادشاهان ایرانی اهل سنت بودند و از این رو اجازه ندادند که جسد فردوسی به سبب شیعه بودن، پس از مرگ در قبرستان مسلمانان دفن شود. به همین خاطر جسد فردوسی را در باغ خانه او که در شهر تابران توس بود دفن کردند. گرچه این مکان هم خیلی امن نبود و به صورت متوالی مورد حمله دشمنان قرار می‌گرفت. بر اساس گزارش‌هایی که از دیباچه بایسنقری وجود دارد، شخصی به نام ارسلان جاذب که در آن زمان از فرماندهان سپاه توس بود در برابر دروازه شرقی تابران، آرامگاهی را به نام فردوسی احداث کرد. این بنای ساخته شده حدود صد سال بعد از مرگ فردوسی هم برجای ماند.
اما در زمان مغول‌ها ویران شد و سنگ‌هایی که از آن به وجود آمد، برای ایجاد قلعه مورد استفاده قرار گرفت. با توجه به اتفاقاتی که برای این مقبره در طول ادوار مختلف به وجود آمد، در زمان ناصرالدین شاه شخصی با نام عبدالوهاب آصف الدوله مامور شد تا آرامگاه فردوسی را پیدا کند و یک مقبره مناسب را برای او ایجاد نماید. در سال ۱۳۰۳ شورای ملی به جهت ساخت آرامگاه فردوسی، بودجه‌ای را برای این کار قرار داد. البته محل درآمد این بودجه از فروش تمبرهای یادبود، فردوسی بود. ملک الشعرای بهار، محمدعلی فروغی، شیخ الرئیس افسر و.. از افرادی بودند که دولت را تشویق کردند تا بنایی برای فردوسی ساخته شود. در سال ۱۳۰۷ ساخت آرامگاه فردوسی در مشهد شروع شد. انجمن ملی آثار ایران ساخت این بنا را بر عهده گرفت. در ساخت این بنا باغی به متراژ ۲۳ هزار متر مربع از طرف حاج میرزا محمد علی به دولت تقدیم شد و همچنین هفت هزار متر از زمین‌های حاج حسین ملک در اختیار این انجمن بود تا بتوانند این آرامگاه را به زیبایی هرچه تمام‌تر بسازند. هزینه‌های اولیه ساخت این مقبره ۲۵ هزار تومان بود.
معماری آرامگاه فردوسی در توس خراسان
هرچه زمان گذشت وسعت این آرامگاه هم بیشتر شد. در حال حاضر وسعت آن بیش از ۶ هکتار است. ایده بنای این سازه را از دوران هخامنشیان الگو گرفتند و برای محوطه بیرونی آرامگاه حوضی بسیار بزرگی قرار دادند. این حوض به اندازه‌ای بزرگ است که وسعت تمامی بنا را میتواند در خود منعکس کند.
۳ مجموعه ده فواره‌ای را به شکل نیلوفر را در این حوض قرار دادند تا نمادی باشد برای تلاش سه دهه فردوسی که نگارش شاهنامه را در این مدت انجام داده بود. تندیس فردوسی نیز که توسط ابوالحسن صدیقی ساخته شد، را جلوی حوض قرار داده‌اند.
طراحی داخلی
برای اینکه بتوانید به مقبره فردوسی در پیدا کنید، باید به زیر زمین بنا بروید. این زیرزمین که عمقی ۵ متری و عرضی ۳۰ در ۳۰ را دارد، توانسته مقبره این شاعر بزرگ را در بر بگیرد. زمانی که از پله‌ها به سمت مقبره می‌روید شش داستان از شاهنامه را در شش نقش برجسته مشاهده خواهید کرد. سنگ قبر فردوسی از سنگ مرمر است و ابعاد آن ۹۰ درصد و ۵۴ سانتی متر است. دور این قبر را بیست ستون در برگرفته‌اند. سنگ تراشی‌هایی که این بنا دارد به وسیله حسین حجارباشی زنجانی نقش خورده است و خط نستعلیق کتیبه‌ها متعلق به استاد طاهرزاده است.
طراحی خارجی
نقشه بیرونی آرامگاه فردوسی مساحتی ۱۰۴۳ متری دارد که مکعبی است در اطراف این آرامگاه پلکان قرار داده‌اند. در اطراف این سازه اشعاری از فردوسی هک شده و این اشعار به خوبی قابل مشاهده هستند. بنای بیرونی مقبره فردوسی یادآور زیگورات‌های قدیمی بوده و معنای ایستادگی و پایداری را دارند. می‌توان گفت این سازه یکی از ابتدایی‌ترین بناهایی هست که با ایده گرفتن از معماری‌های ایران باستان ایجاد شد.
دیدنی‌های آرامگاه فردوسی
در بیرون آرامگاه فردوسی و محوطه اطراف آن به غیر از بنای اصلی آرامگاه سازه‌ها و بناهای مختلف دیگری هم وجود دارد که سبب شده است توریست‌های بیشتری برای دیدن این مکان در آنجا حضور پیدا کنند. در ادامه شما را بیشتر با این مکان‌های مهم آشنا خواهیم کرد.
کتابخانه مقبره
کتابخانه‌ای که در آرامگاه فردوسی قرار دارد را سال ۱۳۴۷ و در دو طبقه ساختند. یکی از این طبقات متعلق به کتابفروشی بوده و طبقه دوم آن برای مطالعه است. بیش از ۹۰۰۰ جلد کتاب در این مجموعه قرار دارد. می‌توانیم بگوییم این کتابخانه بیشتر تشریفاتی بوده و دارای یک اتاق در قسمت شرقی هست که برای تالار پذیرایی آرامگاه ایجاد کرده‌اند. یک فرش نفیس به اندازه ۳۷ مترمربع که از کارخانه صابر مشهد به این مکان اهدا شد، در آن پهن شده است. حدود پنج هزار جلد کتاب با محوریت شاهنامه، فردوسی و شهر توس در سال ۹۲ به این کتابخانه اهدا شد.
موزه مقبره
موزه‌ای که در حال حاضر در این آرامگاه قرار دارد، در گذشته به یک تفرجگاه تبدیل شده بود. اما در سال ۹۳ توسط دکتر بهروز احمدی شکل موزه به خود گرفت. از شهرهای تاریخی منطقه طوس همچون سنگ نگاره‌های مربوط به دوران بعد از اسلام و همچنین سفال‌های قدیمی، تیر و کمان، سکه‌های طلا و نقره، نسخه فلورانسی شاهنامه و نسخه ۷۳ کیلوگرمی شاهنامه که توسط عبدالرحیم جعفری موسسه انتشارات امیرکبیر به این موزه اهدا شد و در آنجا قرار گرفته است.
آرامگاه محمدرضا شجریان
نام محمدرضا شجریان برای هر ایرانی یادآور خاطرات و موسیقی‌های بسیار جذاب و سنتی و دلنشین است. صراحی، کرشمه، سبو، شهرآشوب و ساغر تنها برخی از چندین نوع جدید و موسیقی ایرانی هستند که توسط استاد شجریان پیشرفت کرد و اختراع شد. آرامگاه شجریان این استاد بزرگ موسیقی در این محل است و روی آن جمله “خاک پای مردم ایران” را هک کرده‌اند.
آرامگاه مهدی اخوان ثالث
اخوان ثالث یکی از شاعران بزرگ ایرانی است که شعرهایی با مضامین اجتماعی و البته در قالب حماسی نیز می‌سرود. مهدی اخوان ثالث در سال ۱۳۰۷ در مشهد به دنیا آمد و در سال ۶۹ در تهران درگذشت. او در اشعارش نام خانوادگی خود را به صورت م. امید می‌نوشت. آرامگاه مهدی اخوان ثالث در بخش غربی آرامگاه فردوسی و در ضلع جنوبی موزه قرار گرفته است. سردیس مهدی اخوان توسط علیرضا قدمیاری در سال ۱۳۹۰ برای وی ساخته شد و روی مزارش نصب کردند.
